Ένα από τα μεγαλύτερα προσκυνήματα στη χώρα μας είναι και αυτό της Θέρμης Μυτιλήνης, όπου τιμώνται τρεις νεοφανείς Μάρτυρες της Εκκλησίας μας, οι άγιοι Ραφαήλ, Νικόλαος και Ειρήνη. Εκεί στην περίφημη Ιερά Μονή του Αγίου Ραφαήλ, βρέθηκαν, ύστερα από θαυμαστά γεγονότα, τα ιερά τους λείψανα, όπου και φυλάσσονται, αγιάζοντας τους πολυάριθμους προσκυνητές.
Πρόκειται για ένδοξους Νεομάρτυρες, οι οποίοι μαρτύρησαν αμέσως σχεδόν μετά την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως στους Τούρκους. Ελάχιστα πράγματα γνωρίζουμε για τους βίους τους.
Άγιος Ραφαήλ
Γεννημένος το 1410 στο Περαχώρι της Ιθάκης, ο κατά κόσμον Γεώργιος Λάσκαρης ή Λασκαρίδης ήταν χωρικός. Ο Άγιος Ραφαήλ είχε γονείς τον Διονύσιο και τη Μαρία που του έδωσαν χριστιανική ανατροφή. Κοντά τους έμαθε πολλά, όμως όταν ήταν 13 χρονών έφυγε για τον Μυστρά με προτροπή του συζύγου της αδερφής του. Εκεί σπούδασε δυτική και ελληνική φιλοσοφία και ιατρική, κάτι που τον ευχαριστούσε πολύ.
Κατατάχθηκε με μεγάλο βαθμό αξιώματος στον βυζαντινό στρατό και αργότερα, σε ηλικία 35 ετών, έγινε κληρικός. Ο ιερέας που τον προέτρεψε να πάρει αυτό τον δρόμο ονομαζόταν Ιωάννης και ήταν ιδιαίτερα σεβαστός και ευλαβής. Τούτο συνέβη ως εξής: Ήταν Χριστούγεννα και ο πατήρ Ιωάννης κοινώνησε τους στρατιώτες κηρύττοντας τον λόγο του Θεού. Ο Γεώργιος εντυπωσιάστηκε τότε, αλλά δεν έκανε τίποτα. Όταν ήρθαν κάποια Θεοφάνια εγκατέλειψε τη θέση του και ακολούθησε τον δρόμο του Θεού.
Κατάφερε να χειροτονηθεί και πρεσβύτερος αφότου είχε γίνει μοναχός και αξιώθηκε με το οφφίκιο του πρωτοσύγκελλου και του αρχιμανδρίτη. Αναφέρεται ακόμα πως στάλθηκε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη στη Μορλαί της Γαλλίας προκειμένου να εκπληρώσει τα καθήκοντά του, λίγο πριν από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ο Άγιος Ραφαήλ έχει αποκαλύψει με τον γνωστό θαυμαστό του τρόπο ότι έβγαζε λόγους στην Αθήνα και συγκεκριμένα στον λόφο του Φιλοπάππου (στον ναό του Αγίου Δημητρίου Μυροβλύτη που μετέπειτα ονομάστηκε Λουμπαρδιάρης) με τις ιδιότητες του εφημέριου και του ιεροκήρυκα. Το 1450 πήγε στη Μακεδονία έχοντας πάντα στο πλευρό του τον Νικόλαο, ο οποίος εκάρη μοναχός και στη συνέχεια διάκονος. Μαρτύρησε στη Λέσβο στις 9 Απριλίου 1463, αφού πρώτα υπεβλήθη σε φρικτά βασανιστήρια από τους Τούρκους. Από έρευνα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο ξέρουμε ότι εκείνη τη μέρα ήταν Τρίτη.
Άγιος Νικόλαος
Στη Γαλλία απέκτησε ένα πνευματικό παιδί τον διάκονο Νικόλαο, με τον οποίο ουδέποτε χωρίστηκαν, παρά μόνο όταν κήρυτταν τον λόγο του Θεού. Ο Νικόλαος, γεννηθείς στη Θεσσαλονίκη και γόνος πλούσιας οικογένειας, ήταν παιδί ενός συμβολαιογράφου. Στάλθηκε από τους γονείς του στη Γαλλία για να σπουδάσει ιατρική. Ο νεαρός φοιτητής Νικόλαος γοητεύτηκε από τον λόγο του Ευαγγελίου και έφυγε μαζί με τον τότε πατέρα Γεώργιο στην Ελλάδα, ακολουθώντας τον μοναχικό βίο.
Αγία Ειρήνη
Η Αγία Ειρήνη, που όταν μαρτύρησε ήταν μόλις 12 χρονών κοριτσάκι, ήταν κόρη του προεστού Βασιλείου. Παρότι μικρή σε ηλικία, άντεξε πολλά βασανιστήρια. Πρώτα της έκοψαν το ένα χέρι, έπειτα το ένα πόδι και ύστερα την έβαλαν σε ένα πιθάρι και την έκαψαν. Αυτό έγινε μπροστά στα μάτια των ανήμπορων γονιών της. Τα οστά της βρέθηκαν κοντά στους τάφους των άλλων μαρτύρων.
Μαζί με τους Αγίους μαρτύρησαν ο προεστώς Βασίλειος, η σύζυγος του Μαρία, το παιδί τους Ραφαήλ (βαπτιστικος του ιδίου του Αγίου Ραφαήλ, 11 μηνών), η ανηψιά τους Ελένη, ο γιατρός Αλέξανδρος και ο δάσκαλος Θεόδωρος. Τα οστά τους βρέθηκαν κοντά στον τόπο ταφής των Αγίων. Μαρτύρησαν στις 9 Απριλίου 1463.
Μετά την άλωση της Πόλης
Μόλις έπεσε η Κωνσταντινούπολη στα χέρια των Τούρκων, οι οποίοι εισέβαλαν ορμητικά στη Θράκη και καταλύθηκε οριστικά η βυζαντινή αυτοκρατορία, ο φόβος για γενικούς διωγμούς κατά των Χριστιανών στάθηκε ως αφορμή να καταφύγει ο Άγιος Ραφαήλ με την συνοδεία του από το λιμάνι της Αλεξανδρουπόλεως, στη Μυτιλήνη. Εκεί εγκαταστάθηκε μαζί με άλλους μοναχούς στην παλαιά μονή του Γενεσίου της Θεοτόκου, η οποία στο παρελθόν ήταν γυναικεία και ήταν χτισμένη στο λόφο Καρυές, κοντά στο χωριό Θέρμη. Ηγούμενος της μονής εξελέγη στην συνέχεια ο Άγιος Ραφαήλ.
Έπειτα από μερικά χρόνια, το έτος 1463 μ.Χ., η Λέσβος έπεσε στα χέρια των Τούρκων, οι οποίοι σε μια επιδρομή τους στο μοναστήρι, συνέλαβαν τον Άγιο Ραφαήλ και τον Άγιο Νικόλαο, τη Μεγάλη Πέμπτη του ιδίου έτους. Ακολούθησαν σκληρά και ανηλεή βασανιστήρια και ο Άγιος Ραφαήλ μαρτύρησε διά σφαγής με πολύ σκληρό τρόπο. Τον έσυραν βιαίως τραβώντας τον από τα μαλλιά και την γενειάδα, τον κρέμασαν από ένα δένδρο, τον χτύπησαν βάναυσα, τον τρύπησαν με τα πολεμικά τους όργανα, αφού προηγουμένως τα πυράκτωσαν σε δυνατή φωτιά και τελικά τον έσφαξαν πριονίζοντάς τον από το στόμα.
Σε μερικές εμφανίσεις του ο Άγιος Ραφαήλ φαίνεται να συνοδεύεται από πολλούς, δορυφορούμενους τρόπον τινά, οι οποίοι διάνυσαν πριν από αυτόν τον ασκητικό βίο στη μονή των Καρυών, όπως είπε σε εκείνους που τα έβλεπαν αυτά. Αποκάλυψε επίσης, ότι η μονή αυτή, η οποία είναι γυναικεία, υπέστη επιδρομή από τους αιμοχαρείς πειρατές κατά το έτος 1235 μ.Χ. Κατά την επιδρομή εκείνη αγωνίσθηκε μαζί με τις άλλες μοναχές τον υπέρ του Χριστού καλό αγώνα η καταγόμενη από την Πελοπόννησο ηγουμένη Ολυμπία και η αδελφή της Ευφροσύνη. Η Ολυμπία τελειώθηκε αθλητικώς στις 11 Μαΐου του έτους 1235 μ.Χ., εμφανίσθηκε δε μαζί με τον μεγάλο και θαυματουργό Άγιο Ραφαήλ.
Ο Άγιος Νικόλαος πέθανε μετά από βασανισμούς, από ανακοπή καρδιάς, δεμένος σε ένα δένδρο..
Έπειτα από θαυματουργικές υποδείξεις των Αγίων Ραφαήλ, Νικολάου και Ειρήνης, έγινε γνωστή η ύπαρξη των λειψάνων τους και υποδείχθηκαν τα σημεία όπου βρίσκονταν οι τάφοι τους.